ΥΠΑΤΙΑ

Η Υπατία η Αλεξανδρινή, η τελευταία «μύστης» της αρχαίας ελληνικής σκέψης στην ανατολική Μεσόγειο, ήταν η επικεφαλής της Νεοπλατωνικής σχολής της Αιγύπτου.

Η πνευματική της διαδρομή ήταν συνυφασμένη με την έρευνα και την επιστήμη της φιλοσοφίας. Ήταν μία γυναίκα χαρισματική και ενάρετη, το πρότυπο του σκεπτόμενου ανθρώπου. Με τη φιλοσοφική της έρευνα αντιστάθηκε στον πνευματικό σκοταδισμό που υποδαύλιζε η αμφιλεγόμενη θρησκευτική ηγεσία του Κυρίλλου Αλεξάνδρειας.

Η Υπατία έζησε στην Αλεξάνδρεια τον 4ο αιώνα. Ήταν κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα και παρακολούθησε στην Αθήνα μαθήματα κυρίως στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου ενώ μαθήτευσε και κοντά στο Πρόκλο και τον Ιεροκλή.

Επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια όπου δίδαξε φιλοσοφία και μαθηματικά στην σχολή των Πλατωνιστών. Στην Αλεξάνδρεια βάσει της υπάρχουσας νομοθεσίας ( ο καθένας ακολουθούσε τους νόμους του κράτους του οποίου είχε την εθνικότητα) η Υπατία η οποία είχε την ελληνική και την αιγυπτιακή, (ο Θέων έχει αναγνωριστεί ως Έλληνας και Αιγύπτιος), είχε την δυνατότητα να έχει περιουσιακά στοιχεία και να δραστηριοποιείται τόσο επαγγελματικά όσο και κοινωνικά-εκπαιδευτικά.

Η Υπατία ως φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος δίδασκε δημόσια στο κοινό της Αλεξανδρείας για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, αποδεικνύοντας την εκπαίδευσή της στη φιλοσοφία και στη ρητορική και όλοι την αντιμετώπιζαν με σεβασμό.

Κατείχε την προεδρία της Νεοπλατωνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας και ασκούσε επιρροή στους σημαντικούς άρχοντες .

Ανάμεσα στους μαθητές της ήταν οι γόνοι των ισχυρότερων οικογενειών της Αλεξάνδρειας, που αργότερα ανέλαβαν εξαιρετικά υψηλά αξιώματα. Δύο από αυτούς ήταν ο Επίσκοπος της Κυρήνης, Συνέσιος και ο Έπαρχος της Αλεξάνδρειας, Ορέστης. Με τον Συνέσιο διατηρούσε σταθερή αλληλογραφία, τμήματα της οποίας έχουν σωθεί και αποκαλύπτουν τον τεράστιο θαυμασμό που έτρεφε ο Επίσκοπος για την Υπατία. “… Ακόμα και αν υπάρχει απόλυτη λήθη στον Άδη, ακόμα και εκεί θα σε θυμάμαι αγαπητή Υπατία”, έγραφε στις επιστολές του….

Το επιστημονικό της έργο περιλαμβάνει:

Σχολίασε την Αριθμητική του Διόφαντου, γεγονός το οποίο συνετέλεσε στην σημερινή ύπαρξη των έργων του Διόφαντου. Τα αλγεβρικά έργα του Διόφαντου ήταν πολύ πιο εξελιγμένα από τα προηγούμενα. Σε κάθε περίπτωση οι μαθηματικοί της Αλεξάνδρειας του τέταρτου και πέμπτου αιώνα ανέπτυξαν τα μαθηματικά που θα χρησιμοποιούσαν για την λύση ανώτερης τάξεως συστημάτων εξισώσεων.

Έγραψε τον Αστρονομικό Κανόνα. Μελετητές πιστεύουν ότι ο «Αστρονομικός Κανών» ήταν απλώς μια συλλογή από αστρονομικούς πίνακες άλλοι πάλι θεωρούν ότι ήταν ένα σχόλιο σχετικά με τον Πτολεμαίο .

Τελειοποίησε τον Κώνο του Απολλώνιου. Οι Κώνοι του Απολλώνιου θεωρούνται από τα πιο δύσκολα έργα της αρχαιότητας και ήταν αυτοί που έθεσαν τα θεμέλια για πολλά από αυτά που στο μέλλον έγιναν γνωστά ως προβολική γεωμετρία.

Επίσης συνεργάστηκε με τον πατέρα της για τον σχολιασμό του 3ου τόμου του βιβλίου του Πτολεμαίου “Αλμαγέστη”, Σχόλια του πατέρα της, πάνω στο Βιβλίο Τρία, αναφέρουν ότι το έργο είναι «…στην κριτική αναθεώρηση της φιλοσόφου Υπατίας, της κόρης μου». Υπάρχει η υπόθεση ότι η Υπατία είχε γράψει μέρη από αυτά τα Σχόλια.

Μία άλλη πηγή πληροφοριών για τις μαθηματικές δραστηριότητες της Υπατίας είναι η αλληλογραφία του Συνέσιου που αποκαλύπτει ότι σπούδασε φιλοσοφία και αστρονομία κάτω από την καθοδήγηση της Υπατίας και αναφέρει τη δημιουργία κάποιων επιστημονικών οργάνων όπως ο αστρολάβος και το υγρόμετρο.

Υπάρχει μια θεωρία της στερεογραφικής προβολής, ότι ο δρόμος είναι ανοικτός για την κατασκευή μιας πιο πρακτικής δισδιάστατης συσκευής. Αυτό μας δίνεται από την ιστορία του Συνέσιου Αστρολάβου, ο οποίος γράφοντας για τον Παίωνα δηλώνει ότι είχε σχεδίασε ο ίδιος τον αστρολάβο με τη βοήθεια της Υπατίας και είχε δημιουργηθεί από τα καλύτερα υλικά της αργυροχοΐας. Το συμπέρασμα είναι ότι η θεωρία του αστρολάβου και οι λεπτομέρειες της κατασκευής του είχαν περάσει κάτω από τον Πτολεμαίο, μέσω του Θέωνα, για να φτάσουν στην Υπατία, η οποία με τη σειρά της δίδαξε τον Συνέσιο.

Η φήμη της προσείλκυε μαθητές απ’ όλη τη Μεσόγειο. Μάλιστα, πιστεύεται ότι την εποχή που πέθανε η Υπατία ήταν η καλύτερη μαθηματικός του Ελληνορωμαϊκού κόσμου, επισκιάζοντας έτσι τον πατέρα της στη φήμη της ως δασκάλα.

Η Υπατία αποτελούσε σύμβολο της μάθησης και της επιστήμης, οι οποίες την εποχή εκείνη ταυτίζονταν ευρέως από τους πρώτους Χριστιανούς με την ειδωλολατρία.

Έτσι, υπήρξε το επίκεντρο της έντασης μεταξύ χριστιανών και εθνικών (μη χριστιανών), οι οποίες ταλαιπώρησαν αρκετά την Αλεξάνδρεια εκείνη την περίοδο.

Για τον θάνατο της φιλοσόφου έγραψαν δύο ιστορικοί, ο Σωκράτης ο Σχολαστικός και ο Ιωάννης Νικίου. Το κείμενο του Σχολαστικού θεωρείται πιο έγκυρο, καθώς ο Νικίου ήταν φανερά επηρεασμένος από την προπαγάνδα των Χριστιανών.

Σύμφωνα λοιπόν με τον πιο αμερόληπτο Σχολαστικό, ο θάνατος της Υπατίας ήταν αποτέλεσμα της διαμάχης μεταξύ του Έπαρχου της Αλεξάνδρειας, Ορέστη και του Επισκόπου της Αλεξάνδρειας, Κυρίλλου.

Το 415 μ.Χ, ο Ορέστης εξέδωσε διάταγμα με το οποίο ρύθμιζε τις δημόσιες γιορτές των Εβραίων, καθώς συνήθως συγκέντρωναν μεγάλα πλήθη και προκαλούσαν ταραχές.

Το διάταγμα τοιχοκολλήθηκε και ένας χριστιανός, ονόματι Ιέραξ, υποστήριξε φωναχτά τις νέες ρυθμίσεις.

Οι Εβραίοι εξέλαβαν την πράξη του Ιέρακα ως προσβολή και απευθύνθηκαν στον Έπαρχο, ο οποίος διέταξε να συλληφθεί ο χριστιανός Ιέραξ και να βασανιστεί δημοσίως.

Η σκληρή τιμωρία του χριστιανού εξόργισε τον Επίσκοπο Κύριλλο, ο οποίος εξαπέλυσε επίθεση εναντίον των Εβραίων.

Ύστερα από συνεχείς αντεπιθέσεις, κατά τις οποίες και τα δύο στρατόπεδα είχαν μεγάλες απώλειες, ο Κυρίλλος εξόρισε όλους τους Εβραίους από την Αλεξάνδρεια και επέτρεψε στους χριστιανούς να σφετεριστούν τις περιουσίες τους. Ο Έπαρχος εξαγριώθηκε με τον Κύριλλο και η ένταση μεταξύ τους κορυφώθηκε. Τότε κατέφτασαν 500 φανατισμένοι μοναχοί για να πολεμήσουν στο πλευρό του Κυρίλλου. Ένας από αυτούς, ο Αμμώνιος, έριξε μια πέτρα στον Ορέστη, η οποία τον τραυμάτισε στο κεφάλι. Ο Αμμώνιος συνελήφθη επιτόπου, βασανίστηκε και εκτελέστηκε….

Τότε ενεπλάκη στην ιστορία η Υπατία, η οποία ήταν στενή φίλη και σύμβουλος του Έπαρχου. Σύμφωνα με τον Σχολαστικό, η φιλόσοφος ήταν θύμα των πολιτικών ανταγωνισμών, καθώς κατηγορήθηκε αβάσιμα από τους Χριστιανούς ότι έστρεφε τον Ορέστη εναντίον τους.

Την απήγαγε ο όχλος με επικεφαλής τον κληρικό Πέτρο και τη μετέφερε σε μια εκκλησία, όπου την έγδυσαν και την έγδαραν ζωντανή. Όταν πέθανε, διαμέλισαν το σώμα της και έριξαν κάθε κομμάτι στη φωτιά.

Το μαρτυρικό τέλος της Υπατίας το 415 μ.Χ. χαρακτηρίστηκε από την καθηγήτρια Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Μίσιγκαν, Καθλίν Γουάιντερ, ως το τέλος της κλασσικής αρχαιότητας.

ΠΗΓΕΣ

1. “ΥΠΑΤΙΑ”, GALVEZ PEDRO, εκδόσεις Πολιτεία
2. Wikipedia
3. www.mixanitouxronou
4. alfavita.gr
5. Μιχαλοπούλου Νικολέτα, filologika.gr

ΔΙΟΤΙΜΑ

Η Διοτίμα φέρεται ως ιέρεια, από την αρχαία Μαντίνεια της Αρκαδίας και ότι έζησε στο β’ μισό του 5ου αιώνα π.Χ..

Ήταν φιλόσοφος, Πυθαγόρεια, κατά τον Πρόκλο, και γνώστης της πυθαγόρειας αριθμοσοφίας, κατά δε τον Ξενοφώντα κατανοούσε και τα πλέον δυσκολονόητα γεωμετρικά θεωρήματα («ουκ άπειρος δυσσυνέτων διαγραμμάτων έστι»).

Στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα αναφέρεται ως η σοφή γυναίκα, που δίδαξε στον Σωκράτη, κατά ομολογία του ίδιου, τα μυστήρια του Έρωτος .

Η Διοτίμα (δηλ. αυτή που τιμά το Δία) είναι η μόνη γυναίκα που αναφέρεται στο ανδροκρατούμενο Συμπόσιο.

Κάποιοι μελετητές εκτιμούν πως δεν υπήρξε πραγματικό πρόσωπο με το όνομα και την ιδιότητα της Διοτίμας, δεδομένου ότι η παρουσία της στο Συμπόσιο είναι η μοναδική αναφορά σε αυτήν που βρίσκουμε σε ολόκληρη την αρχαία γραμματεία.

Αν όμως λάβουμε υπόψη πως ο Πλάτωνας χρησιμοποιούσε ιστορικά πρόσωπα στους διαλόγους του και δεν είχε ποτέ την ανάγκη να εφεύρει κάποιο, μπορούμε με ασφάλεια να αποδεχτούμε ότι η Διοτίμα ήταν υπαρκτό πρόσωπο.

Η κύρια αναφορά και η φιλοσοφική φυσιογνωμία της Διοτίμας βρίσκεται στο λόγο του Σωκράτη στο “Συμπόσιο” (ή “περί Έρωτος”) του Πλάτωνα.

Στο έργο αυτό ο Σωκράτης αναφέρεται στην Διοτίμα ως δασκάλα του λέγοντας ότι ήταν ιέρεια στην Μαντίνεια και ότι τελούσε τον καθαρμό των Αθηναίων μετά το λοιμό του 429 π. Χ., δηλώνει δε ότι οφείλει σ’ αυτήν ακριβώς τις απόψεις του για τον έρωτα, ως πόθο και κίνητρο για το ωραίο και αληθινό.

Σε ένα μεγάλο μέρος ο λόγος του είναι η αφήγηση του διαλόγου περί Έρωτος που είχε με αυτήν. Ουσιαστικά πρόκειται για το λόγο και τη διδασκαλία της Διοτίμας. Το διάλογο αυτό ο Σωκράτης μεταφέρει στους φίλους του, διδάσκοντας ό,τι ο ίδιος είχε προηγουμένως μάθει για τον Έρωτα από αυτήν.

(Το συμπόσιον αποτελούσε στην αρχαιότητα ένα ξεχωριστό είδος ανδρικής ψυχαγωγίας με αριστοκρατικά χαρακτηριστικά: μετά το δείπνο οι άνδρες στεφανωμένοι έπιναν μαζί (ακολουθώντας συγκεκριμένους κανόνες), απήγγελλαν ποιήματα, συζητούσαν και έπαιζαν παιχνίδια, ενώ στην αρχή και στο τέλος του συμποσίου έκαναν σπονδές και έψελναν ύμνους προς τιμήν των θεών. )

Στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, που τοποθετείται στο έτος 416 π.Χ., όταν ο νεαρός ποιητής Αγάθωνας κέρδισε το βραβείο στα Λήναια – πήραν μέρος ο Αριστόδημος, ο Φαίδρος, ο Αγάθωνας, ο γιατρός Ερυξίμαχος, ο Παυσανίας, ο Αριστοφάνης, ο Αλκιβιάδης και ο Σωκράτης – οι παρευρισκόμενοι αποφάσισαν να περάσουν τη βραδιά συζητώντας για ένα συγκεκριμένο θέμα. Το θέμα του συμποσίου ήταν ο έρωτας. «τι είναι ο έρωτας;»

Οι συνδαιτυμόνες παρουσίασαν -ο καθένας κατά τη δική του αντίληψη και με τον δικό τον τρόπο- το θέμα. Μετά τους λόγους του Φαίδρου και του Παυσανία, που είναι γνωστοί μόνο από τους διάλογους του Πλάτωνα, ακολουθεί ο γιατρός Ερυξίμαχος, ο γνωστός κωμικός ποιητής Αριστοφάνης, ο Αγάθων και στο τέλος ο Σωκράτης, του οποίου ο λόγος αποτελεί την κορύφωση της συζήτησης.

Ο Σωκράτης δηλώνει πως δεν ξέρει καθόλου τι είναι ο έρωτας και θα πει, όσα του είπε η Διοτίμα, μια σοφή ιερομάντης από τη Μαντίνεια, με την οποία συζήτησε κάποτε για τον έρωτα.

Απόσπασμα από ΠΛΑΤΩΝΟΣ, “ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ” (202e-204c):

Διοτίμα: « ….γιατί βέβαια όλο το γένος των δαιμόνων [202e] είναι ενδιάμεσο ανάμεσα σε θεούς και σε θνητούς». «καὶ γὰρ πᾶν τὸ δαιμόνιον [202e] μεταξύ ἐστι θεοῦ τε καὶ θνητοῦ.»

Σωκράτης: «Και ποιά είναι, είπα, η δύναμη τους;»

Διοτίμα: « Να εξηγούν και να διαβιβάζουν τα μηνύματα των ανθρώπων στους θεούς και στους ανθρώπους των θεών, των πρώτων τις προσευχές και τις θυσίες, ενώ των θεών τις εντολές και τις ανταποδόσεις για τις θυσίες· και, καθώς βρίσκονται στο ενδιάμεσο θεών και ανθρώπων, καλύπτουν το μεταξύ τους κενό, ώστε το σύμπαν ν᾽ αποχτήσει τη συνοχή του.»

Είναι ο δίαυλος, από τον οποίον διαβιβάζεται και η μαντική στο σύνολό της και το λειτούργημα του ιερατείου, που έχει να κάνει με τις θυσίες και τις μυήσεις [203a] και τα μαγικά άσματα και κάθε μαντεία και μαγγανεία. «καὶ τὰς ἐπῳδὰς καὶ τὴν μαντείαν πᾶσαν καὶ γοητείαν.»

Ο θεός δεν έρχεται σε άμεση επαφή με τον άνθρωπο, αλλά με τη διαμεσολάβηση των δαιμόνων συντελείται κάθε επικοινωνία και συνομιλία των θεών με τους ανθρώπους, και στον ύπνο και στον ξύπνο τους· «θεὸς δὲ ἀνθρώπῳ οὐ μείγνυται, ἀλλὰ διὰ τούτου πᾶσά ἐστιν ἡ ὁμιλία καὶ ἡ διάλεκτος θεοῖς πρὸς ἀνθρώπους, καὶ ἐγρηγορόσι καὶ καθεύδουσι·» κι ο άνθρωπος που είναι σοφός σ᾽ αυτές τις συναλλαγές είναι “δαιμόνιος”, ενώ ο σοφός σ᾽ ό,τι άλλο, που έχει να κάνει με επαγγέλματα ή κάποιες χειρωνακτικές εργασίες, αγοραίος. Οι δαίμονες λοιπόν που λέμε είναι πολλοί και κάθε λογής……. Ένας από αυτούς είναι και ο Έρωτας»

Σωκράτης: «Ποιος είναι ο πατέρας του και ποια η μητέρα του;»

Διοτίμα: «Αυτό απαιτεί περισσότερο χρόνο για να στο διηγηθώ. Θα στο πω όμως. Όταν γεννήθηκε η Αφροδίτη, οι θεοί έκαναν δεξίωση και ανάμεσα στους καλεσμένους ήταν και ο Πόρος, ο γιος της Μήτιδας. Η Μήτις, κόρη, σύμφωνα με το μύθο, του Ωκεανού και της Τηθύος και πρώτη σύζυγος του Δία, είναι η προσωποποίηση της πρακτικής ευφυίας. Αφού λοιπόν έφαγαν και ήπιαν, ο Πόρος μέθυσε από το νέκταρ και ζαλισμένος από το ποτό μπήκε στον κήπο του Δία και κοιμήθηκε. Τότε κατέφθασε η Πενία για ζητιανιά από το πλούσιο και άφθονο γεύμα, η οποία συμβόλιζε τη στέρηση και την έλλειψη και ήταν αμαθής. Η τελευταία ζητά την κάλυψη της ένδειάς της και ο Πόρος είναι αυτός που θα γεμίσει το κενό. Η συνάντηση των δύο αυτών κόσμων θα δημιουργήσει τον έρωτα. Εξαιτίας της μητρικής του προέλευσης ο Έρωτας είναι φτωχός και καθόλου τρυφερός ή όμορφος, αλλά άστεγος, τραχύς και λιπόσαρκος. Κοιμάται χωρίς στρωσίδια, μπροστά στις ξένες πόρτες, κάτω από τα άστρα. Ό,τι αποκτάει του φεύγει πάντοτε μέσα από τα χέρια. Από τον πατέρα του κληρονόμησε την ιδιότητα του κυνηγού. Κυνηγάει τους ωραίους και τους εκλεκτούς σκαρώνοντας πάντα καινούργια τεχνάσματα, παθιασμένος με τη γνώση, επινοητικός και ριψοκίνδυνος, πάντα φιλοσοφώντας.

Ο Έρωτας δεν είναι θεός ούτε θνητός, αλλά κάτι ενδιάμεσο. Αυτό το ενδιάμεσο είναι ο «Δαίμων» και εκφράζει τον πόθο του ανθρώπου για την αιώνια απόκτηση του ωραίου. Στην αρχαία Ελλάδα δαίμων ήταν αυτό που ερμήνευε και διαβίβαζε τα μηνύματα των ανθρώπων στους θεούς και των θεών στους ανθρώπους, καθώς δεν υπήρχε άμεση επαφή μεταξύ τους. Δεήσεις και θυσίες από τη μία, εντολές και χάρες από την άλλη, μεταφέρονταν μέσω των δαιμόνων. Τα δαιμονικά όντα κινούνταν ανάμεσα στο θνητό και στο αθάνατο. Ο Έρωτας μέσα στην ίδια μέρα, τη μια στιγμή που όλα του πάνε βολικά θάλλει και είναι γεμάτος σφρίγος και την άλλη αποχαιρετάει τη ζωή. Πάλι όμως ανασταίνεται χάρη στην αθάνατη πατρική φύση.

Βρίσκεται ανάμεσα στη σοφία και στην αμάθεια ως παιδί ενός σοφού και μιας αμαθούς,. Κανένας από τους θεούς δε φιλοσοφεί ούτε επιθυμεί να γίνει σοφός, αφού είναι σοφός. Ποιος άλλωστε φιλοσοφεί, ενώ είναι σοφός; Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, οι σοφοί και οι αμαθείς δε φιλοσοφούν. Οι αμαθείς δε φιλοσοφούν ούτε επιθυμούν να γίνουν σοφοί, γιατί τους κρατάει αιχμάλωτους η αμάθεια και πιστεύουν ότι τους είναι αρκετό να μην είναι καλοί και αγαθοί και φρόνιμοι. Αυτός που δεν έχει συναίσθηση της φτώχιας του, δεν επιθυμεί εκείνο που νομίζει ότι δε χρειάζεται. Φιλοσοφούν μόνο εκείνοι που βρίσκονται ανάμεσα στις δυο αυτές κατηγορίες και ένας απ’ αυτούς είναι ο Έρωτας. Η σοφία είναι ένα από τα πιο όμορφα πράγματα και ο Έρωτας αναφέρεται στην ομορφιά. Ο Έρωτας, λοιπόν, είναι φιλόσοφος, αλλά βρίσκεται κάπου στη μέση μεταξύ του σοφού και του αμαθή, γιατί κατάγεται από πατέρα σοφό και εύπορο και από μητέρα όχι σοφή και άπορη.

Αυτή είναι n φύση της θεότητας. Ο Έρωτας είναι κάτι ενδιάμεσο μεταξύ θνητού και αθάνατου. Κάθε θεότητα βρίσκεται ανάμεσα στους θεούς και τους θνητούς. Και έχει τη δύναμη να ερμηνεύει και να μεταφράζει στους θεούς τα ανθρώπινα και στους ανθρώπους τα θεϊκά. Ο θεός δεν έρχεται σε άμεση επαφή με τον άνθρωπο, αλλά με τη διαμεσολάβησή του ασκείται η επαφή και συνομιλία συνολικά μεταξύ θεού και ανθρώπων είτε είναι ξύπνιοι είτε κοιμούνται.

Αυτές οι θεότητες είναι πολλές και μία απ’ αυτές είναι και ο Έρωτας.”

ΠΗΓΕΣ

• “Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας”, ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, ΑΘΗΝΑ 2012
• “Ιστορία Αρχαίων Χρόνων”, Αλέξης Τότσικας κ.α., εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2006
• “Φιλοσοφία στην Ευρώπη”. Χρύσανθος Τάσσης, ΕΑΠ 2014.
• βικιπαίδεια
• Πλάτων, Συμπόσιον , μτφ. Ι. Συκουτρής, Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών και Εστία 1970,

2002, 201d – 212c.

«Ο Σωκράτης και ένας μαθητής του συνομιλούν με τη Διοτίμα». Έργο του Franz Caucing του 19ου αιώνα.

ΑΓΝΟΔΙΚΗ

Η Αγνοδίκη είναι ένα υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο της Αθήνας του 3ου αι. π.Χ.

Τα περισσότερα ιστορικά στοιχεία γι’ αυτήν μας τα έχει αφήσει ο μεταγενέστερος Ρωμαίος συγγραφέας Υγίνος Γάιος-Ιούλιος, ο οποίος υπήρξε Διευθυντής της Παλατινής βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας.

Η Αγνοδίκη ουσιαστικά αποτέλεσε την πρώτη φεμινίστρια της εποχής της και έσπειρε τον πρώτο σπόρο της ισότητας των δύο φύλων.

Η Αγνοδίκη φέρεται ως η πρώτη καταγεγραμμένη στη παγκόσμια ιστορία γυναίκα που άσκησε επίσημα το επάγγελμα της μαίας-ιατρού.

Μέχρι των ημερών της οι νόμοι της Πολιτείας απαγόρευαν την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος εκ μέρους των δούλων και ιδιαίτερα εκ μέρους των γυναικών, η παράβαση της απαγόρευσης οδηγούσε σε θανατική ποινή.

Λόγω των απαγορευτικών αυτών νόμων πολλές γυναίκες ντρέπονταν να καλούν ιατρούς, άνδρες, όταν ασθενούσαν ακόμη και κατά τους τοκετούς, με συνέπεια να υπάρχει μεγάλη θνησιμότητα μεταξύ των γυναικών.

Η Αγνοδίκη, η οποία αντελήφθη το πρόβλημα αυτό αποφάσισε να σπουδάσει ιατρική και δη γυναικολογία.

Μεταμφιεσμένη σε άντρα, παρουσιάσθηκε ως νεαρός σπουδαστής και φοίτησε ιατρική, πλησίον του περίφημου ιατρού – ανατόμου της αρχαιότητας Ηροφίλου του Χαλκηδονίου(355-280 π.Χ.), όπου και εκπαιδεύτηκε στην ιατρική και μάλιστα με ειδίκευση στη γυναικολογία σημειώνοντας εκπληκτικές επιτυχίες.

Ο Ηρόφιλος ο Χαλκιδόνιος ήταν γιατρός παθολόγος, χειρουργός και ανατόμος, ο πρώτος που έκανε επίσημα ανατομία και περιέγραψε τα εσωτερικά όργανα του ανθρωπίνου σώματος. Κατάφερε και περιέγραψε τον εγκέφαλο και τους νευρώνες του και ανέπτυξε την θεωρία ότι ο εγκέφαλος ήταν το επίκεντρο των ψυχικών λειτουργιών και της νόησης.

Κοντά στον Ηρόφιλο η Αγνοδίκη αναδείχθηκε άριστη γιατρός – γυναικολόγος.

Επιστρέφοντας στην Αθήνα έγινε άμεσα γνωστή για τις ιατρικές γνώσεις και την συνέπεια της και όλοι μιλούσαν για τον νεαρό που διέπρεπε στη μαιευτική και τη γυναικολογία.

Αυτό που έκανε εντύπωση, πέρα από τις γνώσεις, ήταν τα λεπτά δάχτυλα του «νεαρού γιατρού», αλλά και η περίεργη γλυκύτητα του προσώπου του.

Για να καθησυχάσει τις γυναίκες, αποκάλυπτε, σε κάποιες περιπτώσεις, ότι ήταν γυναίκα, με σκοπό να την εμπιστευθούν και να αισθανθούν ακόμα πιο ασφαλείς.

Το μυστικό της δεν διέρρευσε.

Είχε τόση πολύ δουλειά που πλέον είχε γίνει αισθητή η προτίμηση στο πρόσωπό της.

Οι άνδρες συνάδελφοί της, μη γνωρίζοντας ότι έχουν να ανταγωνιστούν μια γυναίκα, έψαχναν να βρουν τρόπο να εξαφανίσουν τον νεαρό γιατρό. Έτσι ξεκίνησαν να τον κατηγορούν ανοιχτά ότι συνάπτει εξωσυζυγικές σχέσεις με τις κυρίες που εξετάζει.
Οι συκοφαντίες πύκνωσαν τόσο που τελικά συνελήφθη και οδηγήθηκε σε δίκη στο Άρειο Πάγο.

Εκεί η Αγνοδίκη αποφάσισε, προς υπεράσπισή της, να αποκαλύψει την πραγματική της ταυτότητα.

Οι κατήγοροι της ξέσπασαν και απαίτησαν άμεσα την θανατική της καταδίκη.

Τότε την υπερασπίστηκαν όλες οι γυναίκες που είχε γιατρέψει, πολλές εκ των οποίων ήταν σύζυγοι των αρχόντων της πόλης.

Οι δικαστές χωρίς να έχουν να της προσάψουν κάποια άλλη βαριά κατηγορία, αναγκάστηκαν να την αθωώσουν γιατί το πλήθος είχε εξαγριωθεί με την άδικη προδιαγεγραμμένη πορεία της δίκης.

Στη συνέχεια ακολούθησε δεύτερη δίκη περισσότερο σοβαρή από την πρώτη για την Αγνοδίκη. Η δίκη σχετική με το γεγονός ότι οι γυναίκες απαγορευόταν να είναι γιατροί.

Η Αγνοδίκη όμως έχοντας πάλι ισχυρούς υπερασπιστές της εποχής, κυρίως, όπως και πριν, συζύγους αρχόντων, επέτυχε όχι μόνο την πανηγυρική αθώωσή της, που πιθανώς εξ αυτού του γεγονότος να προήλθε ιστορικά το όνομά της, αλλά επίσης και την αναθεώρηση της κείμενης νομοθεσίας, επιτρέποντας έτσι, από τότε, στις γυναίκες της αρχαίας Αθήνας να σπουδάζουν την Ιατρική και να μετέρχονται το ιατρικό λειτούργημα.

Η Αγνοδίκη η Αθηναία ήταν η πρώτη γυναίκα μαιευτήρας – γυναικολόγος.

ΠΗΓΕΣ
1. “Αγνοδίκη”, Σπύρος Κ. Ζερβός, εκδόσεις ΤΑΞΙΔΕΥΤΗΣ, Αθήνα 2008
2. http://www.mixanitouxronou.g
3. ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ 

ΕΚΑΤΗ

Πανίσχυρη Θεότητα της αρχαιοελληνικής θρησκείας και μυθολογίας, παιδί των Τιτάνων Πέρση και Αστερίας.

Ο Ησίοδος στην Θεογονία του αναφέρει, ότι η Εκάτη κυριαρχούσε στη γη, στον ουρανό και τη θάλασσα, την εποχή των Τιτάνων πριν ακόμη εμφανισθεί ο Ζευς. Παίρνει μέρος στη Γιγαντομαχία στο πλευρό των Ολυμπίων θεών, έχοντας ως όπλο τις δάδες της .

Για τον λόγο αυτό, όπως ο Ησίοδος αναφέρει, ο Ζευς δεν της αφαίρεσε τα προνόμια που της είχαν παραχωρήσει οι Τιτάνες.

Απεικονίζεται συνήθως να κρατά δύο πυρσούς ή κλειδί και πολλές φορές με τρεις μορφές (τρίσωμη). Το κλειδί συμβολίζει το «κλείδωμα των θυρών» απέναντι στους κινδύνους και «το ξεκλείδωμα» στις θετικές επιδράσεις .

Ιερό ζώο της είναι ο σκύλος και ιερά δένδρα της η βελανιδιά, η φουντουκιά, η μαύρη λεύκα (της οποίας τα δίχρωμα φύλλα συμβολίζουν τον διπλό δεσμό της Θεάς με τον κόσμο των ζωντανών και τον κόσμο των νεκρών) και το κυπαρίσσι.

Η λατρεία της λέγεται ότι ήταν πλέον δημοφιλής στη Θράκη. Εκεί τιμήθηκε ως η θηλυκή πλευρά του Θεού Ερμή, προστάτη των θυρών των οίκων και των πυλών των πόλεων και των Ναών των οδών και των διόδων.

Η Εκάτη εθεωρείτο θεά της μαγικής τέχνης στον κάτω κόσμο και έχει ιδιαίτερες σχέσεις με με τον Άρρητο, τον Ανείπωτο Κόσμο των Νεκρών.

Με την προσωνυμία Προθυραία λατρεύεται ως Θεά που στέκει εμπρός από τις θύρες των οίκων των θνητών αλλά και ως αυτή που στέκει εις τα σταυροδρόμια, όπως ακριβώς ο Ερμής. Εκεί με απλές στήλες, τα Εκατεία, καλείται, ως η θεά η φύλακας των ορίων και για τον λόγο αυτό αγάλματα της με τρία κεφάλια τοποθετούνταν σε σταυροδρόμια, τόπους κατεξοχήν μαγείας.

Ως θεότητα-προστάτιδα λατρεύονταν από τα σπιτικά της Αθήνας γιατί εξασφάλιζε ευημερία στην οικογένεια.

Η Εκάτη βοηθά τους πολεμιστές στον πόλεμο και τους βασιλείς στην απονομή της δικαιοσύνης. Φέρνει τιμές στους αθλητικούς αγώνες, παραστέκει τους κυνηγούς και τους ψαράδες και μαζί με τον Ερμή, προστατεύει τα κοπάδια.

Εμφανίζεται στον Ομηρικό Ύμνο προς τη Δήμητρα, όπου βοήθησε τη θεά στην αναζήτηση της κόρης της Περσεφόνης και φώτιζε με τις δάδες τον δρόμο της Περσεφόνης κατά την επιστροφή της στον πάνω κόσμο. Αφού συναντηθούν η μητέρα με την κόρη, η Εκάτη εμφανίζεται πάλι στον ύμνο, για να γίνει συνοδός-προστάτης στην Κόρη-Περσεφόνη και να μείνει για πάντα μαζί της.

Συνόδευσε επίσης τον Ορφέα στον κάτω κόσμο, για να φέρει πίσω τη γυναίκα του Ευρυδίκη.

Ο Αισχύλος τη συνδέει με τη Σελήνη και την παρουσιάζει ως Άρτεμη-Εκάτη, ενώ ο Ευριπίδης τη θεωρεί κόρη της Λητούς, και πρώτος στη Μήδεια την παρουσιάζει ως θεά προστάτιδα των μαγισσών.

Στους ύστερους χρόνους δόθηκε έμφαση στη χθόνια υπόστασή της και στις μαγικές της ιδιότητες. Συνδέονται με την παρουσία της οι οικιακοί καθαρμοί, τα οξυθύμια, με τα οποία διώχνονταν από το σπίτι τα κακά πνεύματα. Αφιερωμένος στην Εκάτη ήταν ο χώρος που βρισκόταν μπροστά από την πύλη του ναού, της πόλης ή του οίκου.

Στην Αθήνα, η Εκάτη είχε Ιερό στην αρχή της Ιεράς Οδού και την τιμούσαν σε πολλές οικιακές λατρείες όπου ήταν προστάτιδα της ευμάρειας και της καλής τύχης των οίκων, την ονόμαζαν δε και «Καλλίστη» και έκαναν ανά έτος προς τιμήν της μία εορτή.

Επίσης ναός της Εκάτης, υπήρχε στην είσοδο της Μιλήτου (5ος αι.), όπου η Θεά ετιμάτο από ιδιαίτερο μουσικό θίασο και δύο βωμούς , η δε λατρεία της συνδεόταν με εκείνη του Θεού Απόλλωνος στα Δίδυμα, με πομπή που ξεκινούσε από την Μίλητο και κατέληγε στο Ιερό και μαντείο των Διδύμων.

Αναφέρεται ότι σε πολλές περιοχές της Ελλάδος τιμούσαν την Εκάτη, όπως στην Αίγινα, την Ελευσίνα, κ.α..

Σημειώνεται ότι υπάρχει ο αστεροειδής 100 Εκάτη (100 Hekate), που ανακαλύφθηκε το 1868 και πήρε το όνομά του από τη θεότητα Εκάτη.

ΠΗΓΕΣ

• Δήμητα Μήττα, ” Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας”, https://www.greek-language.gr
• Βλάσσης Ρασσιάς (2015), “Η ΘΕΑ ΕΚΑΤΗ”
• Βικιπαίδεια
• https://www.lus.gr/elliniki-mythologia

Ε Σ Τ Ι Α

Εστία,  η μεγαλύτερη κόρη της θεάς Ρέας και του Κρόνου, αδελφή του, Δία, της Ήρας, του Άδη, του Ποσειδώνα και της Δήμητρας.

Κατά την ελληνική μυθολογία, η Εστία είναι η θεά της εστίας, της οικιακής ζωής και της οικογένειας. Βωμοί της υπήρχαν σε κάθε σπίτι και πάντα της προσφερόταν η πρώτη θυσία. Στο κέντρο του σπιτιού βρισκόταν η εστία, ο βωμός όπου έκαιγε φωτιά  προς τιμή της θεάς. Ήταν η ζωντανή φλόγα που έκαιγε συνέχεια σε κάθε σπίτι, σε κάθε ναό, στο κέντρο της πόλης και η οποία άναβε πάντα από το φως του άσβεστου ήλιου!

Το φως αυτό συμβόλιζε την προστασία του σπιτιού, την προστασία της οικογένειας. Η Εστία εθεωρείτο η προστάτιδα της οικογένειας και της  οικιακής ζωής. Ήταν δίκαιη και φιλάνθρωπη και κύρια φροντίδα της ήταν η προστασία  της οικογενειακής γαλήνης και συνοχής. Προστάτευε το γάμο.

Λέγεται ότι η Εστία βοήθησε το θεό Δία στην εξόντωση των Γιγάντων, για να αναλάβει τη βασιλεία του Ουρανού. Ο Δίας αναγνωρίζοντας την προσφορά της την ανακήρυξε θεά του Ολύμπου . Επίσης της έδωσε το δικαίωμα να τιμάται σ’ όλους τους ναούς των θεών και να δραστηριοποιείται  σε κάθε σημείο του κόσμου.

Ο Πίνδαρος αναφέρει ότι πρώτος τόπος λατρείας της ήταν η νήσος Τένεδος.

Στους δε Δελφούς, ο βωμός της Εστίας με το ιερό πυρ  εθεωρείτο ο ιερός βωμός, ήταν η κοινή εστία  όλης της  Ελλάδος,  και  από εκεί άναβε η φωτιά όλων των Ναών.

Από τη στιγμή που ήταν παρούσα σε όλους τους ναούς συνδέεται με όλες τις τελετουργίες – μυστήρια.

 Το αρχέτυπο της χαρακτηρίζεται από  τα κύρια κοινά γνωρίσματα αυτών των τελετουργιών. Η εσωστρέφεια, η αναζήτηση του εαυτού, η ενδοσκόπηση, ο  διαλογισμός και η ενόραση, στοιχεία που οδηγούν  στην επιδιωκόμενη  ολοκλήρωση, κατά τις πνευματικές τελετουργίες, είναι στοιχεία  που χαρακτηρίζουν το αρχέτυπο της Εστίας.

  Οι αρχαίοι μύστες έδωσαν στην Εστία και την προστασία της “εσωτερικής” τους εστίας. Η συμβολική φωτιά της Εστίας, φωτίζει και τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.  Η εσωτερική αναζήτηση προστατευόταν από τη θεά. Το άσβεστο φως της ψυχής, της καρδιάς και του νου ήταν η δύναμη που έδινε η θεά για την προστασία της ανθρώπινης συνύπαρξης στην οικογένεια, στην κοινωνία, στην  ανθρωπότητα, στο Σύμπαν! Και αυτό απορρέει από τα δικαιώματα που της έδωσε ο Δίας. Να είναι παρούσα και να  έχει ισχύ παντού.

Αυτό το εσωτερικό φως δίνει πνευματική πληρότητα, αίσθηση εσωτερικής ειρήνης και εσωτερικής ακινησίας. Είναι η ελευθερία βούλησης που οδηγεί σε ανεξάρτητο πνεύμα με  μια συναισθηματική ισορροπία.

Είναι το φως δημιουργεί πνευματικά ολοκληρωμένα άτομα.

Αυτό το αρχέτυπο της αρχέγονης θεάς Εστίας έχει τα χαρακτηριστικά που σήμερα είναι ζητούμενα από την τεκτονική πνευματική  καλλιέργεια.

Τιμούμε λοιπόν την  θεά ΕΣΤΙΑ γιατί μας αποδεικνύει ότι οι τεκτονικές Αξίες έχουν αρχέγονη προέλευση άρα και μεγάλη διαχρονική δύναμη και ισχύ.

ΠΗΓΕΣ

Μυθολογία της Αρχαίας Ελλάδος  Από τον/την Paul Decharme,PELEKANOS BOOKS

Ηλίας Οικονομόπουλος, «Μυθολογία Της Αρχαίας Ελλάδος», εκδόσεις «Φέξης», Αθήνα, 1900

Βλάσης Γ. Ρασσιάς, «Περί των Πατρώων Θεών», εκδόσεις «Ανοιχτή Πόλη», Αθήνα, 1992https://el.wikipedia.org/

Η Θεά  Εστία, Βλάσης Γ. Ρασσιάς, 2008 https://www.rassias.gr/

Το αρχέτυπο της Θεάς Εστίας, ως σύμβολο της Πνευματικότητας, Τζέσικα Μαργαρίτη, Ιωάννης Μαρδάς https://art-therapy.center/