Wolfgang Amadeus Mozart
Μέσα στο μεγαλειώδες αυτό Έργο, όπου το τεκτονικό Ιδεώδες της ανθρώπινης πνευματικής ανύψωσης, διανθίζεται από την έξοχη μουσική πανδαισία, αναδεικνύεται η αποδοχή της Γυναίκας, ως άξια να δεχθεί μαζί με τον άντρα το Φως της Μύησης!
Ο Mozart μυείται στον Βαθμό του Μαθητή σε ηλικία 28 ετών, στις 14 Δεκεμβρίου του 1784, στη Σεπτή Στοά ¨ΑΓΑΘΟΕΡΓΙΑ¨ εν Ανατολή Βιέννης. Η επιλογή του αυτή, κύρια βασίζεται στο γεγονός ότι είχε επηρεαστεί από τον επίσης τέκτονα πατέρα του Λεοπόλδο, καθώς και από πολλούς γνωστούς του που ήταν ήδη μέλη σε τεκτονικές στοές ή/και στους Ιλλουμινάτι.
Υποστήριξε τη στοά του συνθέτοντας μουσικά κομμάτια για πολλές τεκτονικές εκδηλώσεις, αλλά και δίνοντας συναυλίες για την οικονομική στήριξη μουσικών της στοάς οι οποίοι είχαν οικονομικό πρόβλημα.
Το 1791 ο Mozart αρχίζει τη σύνθεση του “Μαγικού Αυλού”(Die Zauberflöte), σε συνεργασία με τον επίσης τέκτονα Johann Emanuel Schikaneder, συγγραφέα του λιμπρέτο (κείμενο όπερας), διευθυντή του Βιεννέζικου Εθνικού Θεάτρου.
Ο ” Μαγικός Αυλός”, ένα μουσικό αριστούργημα, αναδεικνύει τη συμπόρευση και αλληλεπίδραση των Ανθρωπιστικών Ιδεών του Διαφωτισμού και των Τεκτονικών Αξιών.
Είναι ένα αλληγορικό ταξίδι στο Διαφωτισμό γεμάτο με τεκτονικά Σύμβολα, όπου το Τρίπτυχο ” Ελευθερία – Ισότης – Αδελφότης ” διαχέεται σε όλη την πλοκή του έργου η οποία αναδεικνύει τις τελετουργίες της τεκτονικής Μύησης μέσα σε μια μουσική πανδαισία και ταυτόχρονα με πολλά στοιχεία παραμυθιού.
Σημειώνεται ότι οι Αδδ Mozart και Schikaneder, πρώτοι, ξεπερνώντας τις συντηρητικές / σεξιστικές απόψεις των τεκτόνων εκείνης της εποχής, παρουσιάζουν στο έργο αυτό τη συμμετοχή μιας γυναίκας στις μυητικές τελετές που οδηγούν στα άρρητα του Τεκτονισμού, την είσοδο των αμυήτων στην πεφωτισμένη ζωή.
Ο “Μαγικός Αυλός” αναδεικνύει την Ισότητα των φύλων μέσω της πρόσκλησης της Pamina να συμμετάσχει στη μύηση. Ο μελετητής Julian Rushton υποστηρίζει, ότι τελικά ο τίτλος της όπερας στον αληθινό Διαφωτισμό πρέπει να είναι ότι ” οι γυναίκες πρέπει να είναι μυημένες”.
Στη δεύτερη πράξη του έργου, αναφέρεται ότι : “Μια γυναίκα που δεν φοβάται τη νύχτα και το θάνατο, είναι άξια να μυηθεί”.
Οι δύο βασικοί πρωταγωνιστές του έργου, ο Tamino και η Pamina, μετά τις δοκιμασίες του νερού και του πυρός, οδηγούνται μαζί, ως μυημένοι, προς το Φως.
Ο μουσικολόγος H. C. Robbins-Landon υποστηρίζει ότι ο “Μαγικός Αυλός” ανέδειξε την επιθυμία του Μότσαρτ να μεταρρυθμιστεί το Τεκτονικό Οροθέσιο το οποίο απαγορεύει την είσοδο των γυναικών στο Τεκτονικό Τάγμα.
Μέσα από τον “Μαγικό Αυλό” προβάλλονται βασικά τεκτονικά στοιχεία: η σημασία της Ηθικής, η εξάλειψη της άγνοιας μέσω του Διαφωτισμού και οι Αρετές της Γνώσης, της Δικαιοσύνης, της Σοφίας, της Αγάπης, της Αδελφοσύνης και της Αλήθειας.
Ταυτόχρονα περιλαμβάνεται η επίκληση των τεσσάρων στοιχείων, της γης, του αέρα, του νερού και της φωτιάς και η απαίτηση της σιγής, βασικά χαρακτηριστικά των τεκτονικών Εργασιών.
Προβάλλεται ένα όραμα για μια ανθρώπινη κοινωνία η οποία θα χαρακτηρίζεται από τις Αξίες του Διαφωτισμού και τα τεκτονικά Ιδεώδη, όπου ο άνθρωπος θα στοχεύει σε ένα ανώτερο πνευματικό επίπεδο.
Η συχνή αναφορά στο Φως κατά την αλληγορική και συμβολική του έννοια, μέσα σε ένα απλοϊκό παραμύθι, όπως εκ πρώτης όψεως φαίνεται το περιεχόμενο του έργου, δίνει την δυνατότητα στους μεν αμύητους να απολαύσουν ένα από τα καλύτερα, διαχρονικά, μουσικά έργα, στους δε τέκτονες να “ξαναβιώσουν” την Μύηση τους και την έναρξη της πορείας τους, προς το Φως.
Το κεντρικό θέμα που αναπτύσσεται στο “Μαγικό Αυλό” είναι η δύναμη της Αγάπης για τον άνθρωπο, θέτοντας ως πρότυπα τους κύριους χαρακτήρες του Tamino και της Pamina, οι οποίοι κατορθώνουν χάρη στην αγάπη και με τη βοήθεια της Μουσικής να ξεπεράσουν τις δοκιμασίες τους. Σχεδόν κάθε σκηνή και διάλογος μπορεί να ιδωθεί ως μία συμβολική αντιπαράθεση του καλού και ενάρετου με το κακό, ενώ την ίδια σύγκρουση, που δραματοποιείται έντονα χάρη στη μουσική, μεταφέρουν στο θεατή και οι εκ διαμέτρου αντίθετοι πρωταγωνιστικοί χαρακτήρες της Βασίλισσας της Νύχτας και του Sarastro. Η μάχη του καλού εναντίον του κακού, της αλήθειας έναντι του ψέματος, καθώς και η αναζήτηση των μεγάλων Ιδανικών της ζωής προβάλλονται ως κύρια ηθικά διδάγματα. Η αρχική αποστολή του Tamino μετατρέπεται σταδιακά σε μία ανάγκη βαθύτερης αναζήτησης της Γνώσης και της Διαφώτισης, η οποία όμως ικανοποιείται μόνο μέσα από δοκιμασίες, πριν φθάσει στην οριστική ανύψωση σε ένα ανώτερο επίπεδο ευτυχίας, (vikipedia).
Σύνοψη του “Μαγικού Αυλού” (ELAINE PAULIONIS PHELEN)
Το έργο φαίνεται να εξελίσσεται στην αρχαία Αίγυπτο, ο πρίγκιπας Tamino χάνεται μέσα στο άγνωστο κόσμο της Φύσης ψάχνοντας να βρει τις άρρητες αλήθειες και εκεί καταδιώκεται από ένα φίδι. Το φίδι, ως εκφραστής των κατώτερων στοιχείων της φύσης μας, θέλει να εμποδίσει την θέληση του Tamino να ξεφύγει από τη διαρκή ενασχόληση του με τα γήινα και να ξεκινήσει την πνευματική του ανέλιξη.
Καταρρέοντας από την εξάντληση, ο Tamino σώζεται από τρεις κυρίες, οι οποίες είναι στην υπηρεσία της Βασίλισσας της νύχτας, και οι οποίες σκοτώνουν το φίδι. Όταν ο Tamino ξυπνά, συναντά έναν κυνηγό πουλιών ονόματι Papageno, ο οποίος μοιάζει με ένα πουλί που καλύπτεται με φτέρωμα. Όταν ο Papageno καυχιέται ότι στραγγάλισε το φίδι, οι τρεις κυρίες επανεμφανίζονται και τον τιμωρούν επειδή είπε ψέματα στον Πρίγκιπα. Οι γυναίκες βάζουν ένα λουκέτο πάνω από το στόμα του Papageno.
Ο Tamino αφού μαθαίνει ότι οι γυναίκες σκότωσαν το φίδι, εκφράζει την εκτίμησή του για την πράξη τους. Οι γυναίκες του δίνουν μια φωτογραφία της Pamina, της όμορφης κόρης της Βασίλισσας της Νύχτας, που λένε ότι έχει απαχθεί από τον “κακό” μάγο Sarastro. Ο Tamino ερωτεύεται αμέσως τη Pamina. Τότε εμφανίζεται η Βασίλισσα και παρακαλεί τον Tamino να σώσει τη Pamina, υποσχόμενη ότι αν πετύχει, μπορεί να παντρευτεί τη Pamina. Συμφωνεί στην αναζήτηση και οι γυναίκες δίνουν στον Tamino έναν χρυσό αυλό. Αφαιρώντας το λουκέτο από τον Papageno, οι γυναίκες του χαρίζουν ασημένιες καμπάνες. Αυτά τα μουσικά όργανα θα τους δώσουν την ικανότητα να γλιτώσουν από τους κινδύνους του ταξιδιού τους. Ο Papageno και ο Tamino ξεκινούν την αναζήτησή τους, με οδηγό τρία αγόρια-φύλακες.
Στο παλάτι του Sarastro, η Pamina φυλάσσεται από τον Monostatos, έναν κακό άνθρωπο ο οποίος προσπαθεί να την αποπλανήσει. Σταλμένος ο Papageno, από τον Tamino, φτάνει και τρομοκρατεί τον Monostatos. Στη συνέχεια, ο Papageno ανακοινώνει στην Pamina ότι η μητέρα της έστειλε τον Tamino να τη σώσει. Η Pamina χαίρεται όταν ακούει ότι ο Tamino είναι ερωτευμένος μαζί της.
Στο κλείσιμο της πρώτης πράξης το σκηνικό αλλάζει και αποκαλύπτεται ένα μικρό δάσος και τρεις ναοί, της Σοφίας, της Λογικής και της Φύσης. Η επόμενη σκηνή ακολουθεί την άφιξη του Tamino στο κάστρο. Κατευθύνεται αρχικά στους ναούς της Λογικής και της Φύσης, ωστόσο μία φωνή του υπαγορεύει να οπισθοχωρήσει. Χτυπώντας την πόρτα του ναού της Σοφίας, αποκρίνεται μία φωνή που αποκαλύπτει στον Tamino πως ο Sarastro είναι αρχιερέας του Ναού του Ήλιου, της Ίσιδας και του Όσιρι και ότι η Βασίλισσα είναι η κακιά φιγούρα. Αφού φύγει ο ιερέας, ο Tamino παίζει το μαγικό του φλάουτο με την ελπίδα να καλέσει την Pamina και τον Papageno και να διώξει τα άγρια θηρία.
Οι τόνοι του μαγικού οργάνου του επιστρέφουν με τον ήχο των κουδουνιών του Papageno, και ο Tamino να φύγει από τη σκηνή. Στη συνέχεια ο Papageno εμφανίζεται με την Pamina και συλλαμβάνονται από τον Monostatos και τους υπηρέτες του. Ο Papageno παίζει τα μαγικά του κουδούνια και οι κακοποιοί μαγεύονται για να απελευθερώσουν την Pamina και τον Papageno.
Εμφανίζεται ο Sarastro και ο Papageno τρομαγμένος ρωτά την Pamina τι να πουν. Εκείνη απαντά: “Την αλήθεια! Την αλήθεια! Ακόμα κι αν ήταν έγκλημα”.
Ο Sarastro και οι άνθρωποι του φτάνουν και ο Sarastro ξεκινά μια δίκη κατά την διάρκεια της οποίας η Pamina ομολογεί ότι προσπαθούσε να δραπετεύσει επειδή ο Monostatos της είχε ζητήσει την αγάπη. Συγχωρώντας την, ο Sarastro ενημερώνει την Pamina ότι είναι ελεύθερη από τον Monostatos, αλλά δεν επιτρέπεται να φύγει.
Φτάνοντας με τον Tamino αιχμάλωτο, μπαίνει ο Monostatos και προσπαθεί να πείσει τον Sarastro ότι ο Tamino πρέπει να τιμωρηθεί. Ο Sarastro αρνείται τους ισχυρισμούς του Monostatos και τον καταδικάζει σε 77 χτυπήματα μπαστινάτου.
Ο Tamino και ο Papageno οδηγούνται στο Ναό της Δοκιμασίας για να εξαγνιστούν και η Πρώτη Πράξη τελειώνει με μια χορωδία:
“Αδελφοί! Μυημένοι του Ναού της Σοφίας. Υπηρέτες της Ίσιδας και του Όσιρι! Ο Tamino, που περιμένει στη Βόρεια Πύλη του Ναού, λαχταρά να απαλλαγεί από το πέπλο της νύχτας, θέλει να δει το Ιερό του Φωτός”.
Πράξη II
Ένα συμβούλιο ιερέων, συμπεριλαμβανομένου του Sarastro, διαβουλεύεται και αποφασίζει ότι ο Tamino θα έχει την άδεια να έχει την Pamina εάν καταφέρει να περάσει από τον Ναό της Δοκιμασίας. Το συμβούλιο δεν θέλει να επιστραφεί η Pamina στη μητέρα της, τη βασίλισσα της νύχτας, η οποία πιστεύουν ότι έχει μολύνει τον κόσμο με δεισιδαιμονίες. Στη συνέχεια, ο Sarastro προσεύχεται στους θεούς Isis και Osiris, ζητώντας την προστασία του Tamino και της Pamina, ζητώντας από τους Θεούς να πάρουν τους δύο νέους στην παραδεισένια κατοικία τους εάν συναντήσουν τον θάνατο κατά τη διάρκεια των δοκιμασιών τους.
Πίσω στο Temple of the Ordeal, ο Tamino προειδοποιείται ότι αυτή είναι η τελευταία του ευκαιρία να γυρίσει πίσω. Απαντάει ότι θα υποβληθεί σε κάθε δοκιμασία για να κερδίσει την Pamina του. Ο ιερέας ρωτά επίσης τον Papageno αν θα προχωρήσει σε κάθε δοκιμασία, αλλά εκείνος απαντά ότι δεν τον ενδιαφέρει να αποκτήσει Σοφία. Ο ιερέας απαντά ότι ο Papageno μπορεί να δεχτεί μια γυναίκα, την Papagena, αν υποβληθεί στις δοκιμασίες. Ο Papageno συμφωνεί να υποβληθεί και αυτός στις δοκιμασίες. Ο Tamino και ο Papageno , ο Ταμίνο βρίσκονται σε ένα σκοτεινό δωμάτιο του ναού και λαμβάνουν οδηγίες ότι η πρώτη τους δοκιμασία είναι ότι πρέπει να παραμείνουν σιωπηλοί κάτω από τον πειρασμό των γυναικών.
Εμφανίζονται τρεις κυρίες και τους βάζουν στον πειρασμό να μιλήσουν. Ο Tamino και ο Papageno παραμένουν σταθεροί, αν και ο Tamino πρέπει συνεχώς να συγκρατεί τον Papageno διατάζοντας τον να είναι αμίλητος. Ο Papageno έρχεται αντιμέτωπος με έναν από τους ιερείς ζητώντας να μάθει γιατί πρέπει να υποβληθεί σε δοκιμασίες αφού ο Sarastro έχει ήδη μια γυναίκα που θέλει να γίνει γυναίκα του. Ο ιερέας απαντά ότι είναι ο μόνος τρόπος.
Σε έναν κήπο, ο Monostatos πλησιάζει με σκοπό την αρπαγή της κοιμισμένης Pamina. Εμφανίζεται η Βασίλισσα της Νύχτας και λέει στην Pamina ότι πρέπει να σκοτώσει το Sarastro αν θέλει να παραμείνει κόρη της. Δίνει στην Pamina ένα στιλέτο με το οποίο θα τον σκοτώσει. Παρακολουθώντας τη συζήτηση, ο Monostatos προσπαθεί να αναγκάσει την Pamina να τον αγαπήσει λέγοντάς της ότι θα αποκαλύψει τη συζήτηση. Εμφανίζεται ο Sarastro και επιπλήττει τον Monostatos, ενώ καθησυχάζει την Pamina.
Η Pamina πλησιάζει τον Tamino και τον Papageno οι οποίοι συνεχίζουν την δοκιμασία της απολύτου σιωπής. Ο Papageno δεν μπορεί να κρατήσει τη σιωπή του, αλλά ο Tamino παραμένει σταθερός. Δεδομένου ότι ο Tamino αρνείται να απαντήσει, η Pamina πιστεύει ότι δεν την αγαπά πια και είναι στενοχωρημένη. Λαχταρώντας τη γυναίκα του, ο Papageno παίζει τα μαγικά του κουδούνια. Στην πρώτη δοκιμασία, μια ηλικιωμένη γυναίκα πλησίασε τον Papageno δηλώνοντας ότι είναι η νύφη του. Επανεμφανιζόμενη, έχει μεταμορφωθεί στη νέα και όμορφη Papagena. Οι ιερείς τη διώχνουν με βροντές και αστραπές. Φοβισμένη, εξαφανίζεται και ο Papageno είναι απογοητευμένος. Συντετριμμένη από την απόρριψη του Tamino, η Pamina επιχειρεί να αυτοκτονήσει αλλά την εμποδίζουν τα τρία αγόρια.
Εμφανίζονται ο Sarastro και η Pamina και ο Tamino επιτρέπεται να μιλήσει μαζί της και διαβεβαιώνει την Pamina για την αγάπη του. Η Pamina και ο Tamino καλούνται να συμμετάσχουν μαζί στις τελευταίες δοκιμασίες τους, στη φωτιά και το νερό.
Όταν οι δύο νέοι ετοιμάζονται πλέον για την τελική δοκιμασία, δύο φρουροί διαβάζουν σκαλισμένα γράμματα σε μικρές πυραμίδες : “Αυτός που με θάρρος βαδίζει το δρόμο αυτό, εξαγνίζεται από φωτιά, νερό, αέρα και γη. Εάν υπερβεί το φόβο του θανάτου, θα πετάξει προς τα ουράνια μακριά από τη Γη! Φωτισμένος, θα είναι πλέον ικανός να αφιερώσει τον εαυτό του oλοκληρωτικά στα μυστήρια της Ίσιδος”.
Η Pamina και ο Tamino ολοκληρώνουν τις δοκιμασίες και θριαμβεύουν με τη βοήθεια του μαγικού αυλού.
Ο Papageno απογοητευμένος σκέπτεται την αυτοκτονία, επιθυμώντας την Papagena. Τότε εμφανίζονται τρία αγόρια και του υπενθυμίζουν να χρησιμοποιήσει τα μαγικά του κουδούνια, τα οποία όντως καλούν την Papagena. Οι δυο τους είναι πλέον ενωμένοι.
Στο κλείσιμο της δεύτερης πράξης, οι δυνάμεις του κακού, ο Monostatos, η Βασίλισσα της Νύχτας και οι τρεις συνοδοί της, προσπαθούν να φτάσουν στο ναό, κρατώντας μαύρους δαυλούς. Ξαφνικά, εκτυφλωτικές δέσμες φωτός διαχέονται μέσα στο σκοτάδι, με αποτέλεσμα να χάσουν τις δυνάμεις τους και να χαθούν στα έγκατα της γης.
Στην τελευταία σκηνή, που εκτυλίσσεται στο Ναό του Ήλιου, παρουσιάζονται ο Sarastro, η Pamina και ο Tamino με ιερατικά άμφια, οι ιερείς και τα τρία πνεύματα. Ο Sarastro τραγουδά πως “οι ακτίνες του ήλιου έδιωξαν τη νύχτα και τις δυνάμεις του κακού” για να ακολουθήσει ο χορός των ιερέων που επαινεί τους μυημένους. Ο Sarastro καλωσορίζει τους νεαρούς ερωτευμένους στην είσοδο του Ναού και τους ενώνει. Τα μέλη του Ναού επαινούν τον Tamino και την Pamina για την επιτυχία τους να υπομείνουν τις δοκιμασίες τους και ευχαριστούν τους Θεούς.
Η κριτική ερμηνεία του Μαγικού Αυλού εστιάζει στη σχέση του έργου με τις ιδέες του Ελευθεροτεκτονισμού, όπως ήδη έχει τονισθεί και είναι ευρύτερα αποδεκτό πως περιέχει πληθώρα σχετικών συμβολισμών. Οι ερμηνείες του έργου υπό το πρίσμα του Τεκτονισμού χρονολογούνται ήδη από το 1794 και αρκετοί μουσικολόγοι έχουν διατυπώσει την άποψη πως πολλά από τα δρώμενα της όπερας βασίζονται σε πραγματικά τεκτονικά σύμβολα και τελετουργικά, τα οποία ήταν γνωστά τόσο στον Mozart όσο και στον Schikaneder. Ενδεικτικά παραδείγματα αποτελούν τα χορωδιακά μέρη του Sarastro με τους ιερείς ή η τελετή μύησης του πρωταγωνιστή Tamino. Ο μυστικισμός του “Μαγικού Αυλού” αποδίδεται εξίσου στους Mozart και Schikaneder, καθώς έχει υποστηριχθεί πως οι τεκτονικοί συμβολισμοί του έργου δεν περιορίζονται μόνο στο λιμπρέτο, αλλά διαπνέουν επίσης τη μουσική του, αναγνωρίζοντας έτσι ως συνειδητή επιλογή τον αριθμό των προσώπων που χρησιμοποίησε ο Mozart ή ακόμα τους ρυθμούς, τα μέτρα των σκηνών και τις τονικότητες. Ο τεκτονικός συμβολισμός θεωρείται ορατός στην έμφαση που δίνεται στον αριθμό τρία, στο σκηνικό που παραπέμπει στην Αρχαία Αίγυπτο, από την οποία αντλεί στοιχεία η τεκτονική τελετουργία, καθώς και στα μυστήρια που συχνά συνδέονται με τη μύηση των μελών των τεκτονικών στοών, (vikipedia).
Σημειώνεται ότι η πρεμιέρα του “Μαγικού Αυλού” έγινε στις 30 Σεπτεμβρίου 1791 στο Θέατρο Schikaneder στη Βιέννη, ο δε Μότσαρτ διηύθυνε την ορχήστρα μέχρι και τον θάνατό του τον Δεκέμβριο του 1791.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο “Μαγικός Αυλός”, ένα από τα καλύτερα διαχρονικά μουσικά έργα περιλαμβάνει όλες τις πανανθρώπινες Αξίες και τα ανθρωπιστικά Ιδεώδη.
Οι δημιουργοί του, πιστεύοντας και υπηρετώντας τις Αξίες του Τεκτονισμού, ανέδειξαν μέσα από αυτό το μεγαλειώδες έργο την πνευματική διαχρονική παρουσία και συμβολή του Τεκτονισμού στην ανθρώπινη κουλτούρα.
ΠΗΓΕΣ
1. Γεώργιος Δρόσος,(1989), ” Μότσαρτ : η ζωή, το έργο, η εποχή του, ο κατάλογος Kέχελ”, Ζαχαρόπουλος, Αθήνα
2. Βασιλειάδης Γ.(1991), ” Μότσαρτ: χρόνια ωριμότητας (1783-1791)”
3. Παπαγεωργίου Δημήτρης ,(2016), “Ο W. A. Mozart και ο Μαγικός Αυλός”
4. ELAINE PAULIONIS PHELEN, (2015), “The Masonic Philosophical Society-Mozart’s Masonic Opera: The Magic Flute”
5. “Arizona Opera & Evermore Enterprises”, www.evermore.com/azo/96season/mf_syn.php3.
6. Vikipedia