Δρ. Μαρία Σωτηράκου
Η μεγαλύτερη ανακάλυψη του 20ου αιώνα, σχετική με τη μελέτη της ανθρώπινης θρησκευτικής κουλτούρας
Τα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας ή Χειρόγραφα του Κιρμπέτ Κουμράν (Khirbet Qumran), όπως είναι γνωστά,βρέθηκαν σε σπήλαια και σε αρχαία ερείπια της ερήμου της Ιουδαίας .
Η επιστημονική κοινότητα από το 1947, όταν ανακαλύφθηκαν τα πρώτα χειρόγραφα, έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 3.000 σχετικές μελέτες.
Ταυτόχρονα το μεγαλύτερο μέρος της ενημερωμένης ανθρώπινης κοινωνίας παρακολουθεί με ενδιαφέρον το θέμα, διότι στοιχεία μιας προ-χριστιανικής περιόδου αποτελούν και πηγή πρωτόγονου χριστιανισμού και η οποία χρονική περίοδος εξελίχθηκε στην ευρύτερη περιοχή που έζησε ο Χριστός,
Η ονομασία των χειρογράφων σχετίζεται αφενός με την περιοχή της Νεκράς Θάλασσας, και αφετέρου με μια περιοχή, το Κουμράν όπου ανακαλύφθηκε ο μεγαλύτερος αριθμός αυτών.
Η ονομασία αυτή δεν είναι απολύτως αληθής διότι χειρόγραφα βρέθηκαν και σε άλλες περιοχές που καλύπτουν ολόκληρη σχεδόν την έκταση της ερήμου της Ιουδαίας ή ερήμου του Ιούδα, όπως είναι γνωστή από την Παλαιά Διαθήκη.
Πιστεύεται ότι τα χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας τα έχουν συντάξει οι Εσσαίοι, οι οποίοι ήταν μία αίρεση της εβραϊκής θρησκείας που είχε δημιουργηθεί ως αντίδραση στην ελληνιστική και στη ρωμαϊκή καταπίεση
και έζησε κοντά στις σπηλιές του Κουμράν, περίπου στην εποχή του Χριστού.
Είναι μια συλλογή περίπου 900 Ιουδαικών χειρογράφων σε περγαμηνή και πάπυρο γραμμένα στην ελληνική εβραϊκή και αραμαική γλώσσα, που ανακαλύφθηκαν στο εσωτερικό 11 σπηλαίων κοντά στο Κιρμπέτ Κουμράν και τα οποία σήμερα συγκαταλέγονται ανάμεσα στα παλαιότερα και σπανιότερα θρησκευτικά κείμενα που έχουμε.
Πρόκειται για τα αρχαιότερα κείμενα της εβραϊκής Βίβλου και χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τον 2ο αιώνα μ.Χ. Μέχρι σήμερα δεν γνωρίζουμε τους συγγραφείς των, καθώς δεν υπάρχει καμία αναφορά των ονομάτων.
Θεωρείται δε η μεγαλύτερη ανακάλυψη του 20ου αιώνα, σχετική με τη μελέτη της ανθρώπινης θρησκευτικής κουλτούρας και ειδικότερα της μελέτης της Βίβλου .
Η σημασία τους είναι τεράστια για την ευρύτερη και βαθύτερη κατανόηση πολλών εννοιών και γεγονότων που βρίσκουμε στην Καινή Διαθήκη.
Τα χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας περιέχουν τα παλιότερα σωζόμενα, βιβλικά κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης, τα περισσότερα από τα οποία, χρονολογούμενα τον 2ο και 1ο π.Χ. αιώνα. Είναι τουλάχιστον κατά μία χιλιετηρίδα αρχαιότερα από εκείνα, που μέχρι πριν από λίγο καιρό θεωρούνταν ως τα πιο αρχαία.
Τα πρώτα εβραϊκά κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης που διαθέταμε μέχρι το 1947, ανάγονται στο 1000 μ.Χ., τα πρώτα ελληνικά κείμενα της μετάφρασης των Εβδομήκοντα στον 4ο αιώνα μ.Χ.
Για πρώτη φορά στο Κουμράν βρέθηκαν βιβλικά κείμενα από την εποχή της γένεσης του Χριστιανισμού.
Τα χειρόγραφα αυτά αποτελούν τμήμα της βιβλιοθήκης των Εσσαίων.
Μέσω των χειρογράφων αυτών, έγινε μια προσπάθεια αναζήτησης των πρωτότυπων κειμένων της Παλαιάς Διαθήκης.
Λέγεται ότι τα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας ήρθαν στο φως το 1947, όταν ένας νεαρός Παλαιστίνιος ψάχνοντας να βρει ένα χαμένο ζώο από το κοπάδι του στις ακτές της Ν. Θάλασσας, έφτασε μπροστά σε μια μικρή οπή η οποία τον οδήγησε στη σπηλιά που είχε πέσει το κατσίκι του!
Πετώντας μια πέτρα μέσα για να φοβίσει το ζώο να βγει έξω, άκουσε ένα περίεργο θόρυβο σαν να έγινε θραύση πήλινων δοχείων. Μετά το κάλεσμα κάποιων συγγενών του, μπήκαν στο σπήλαιο όπου βρήκαν πολλά άθραυστα πιθάρια τα περισσότερα συλημένα και μόνο ένα από αυτά περιείχε οχτώ συνολικά κυλίνδρους τυλιγμένους με λινά υφάσματα επιχρισμένα με μια κολλώδη ουσία.
Αυτή ήταν η αρχή της μεγαλύτερης ανακάλυψης του 20 ου αιώνα!
Κάποιοι από τους κυλίνδρους πουλήθηκαν από λαθρέμπορους στο Συρο-ορθόδοξο Μητροπολίτη Αθανάσιο Σαμουέλ, η Μητρόπολη του οποίου ήταν στην Ιερά Μονή του Αγίου Μάρκου, στα Ιεροσόλυμα..
Τους υπόλοιπους τους αγόρασε ο Sukenik, καθηγητής στο εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ.
Όταν ο Μητροπολίτης Αθανάσιος αντιλήφθη την αρχαιότητά τους και την αξία τους, μελετώντας ην εβραϊκή γραφή τους, προσφέρθηκε ν’ αγοράσει και άλλα παρόμοια χειρόγραφα.
Έτσι ξεκίνησαν νέες λαθραίες εξερευνήσεις στην περιοχή των σπηλαίων οι οποίες οδήγησαν στην ανακάλυψη νέων χειρογράφων. Τότε εμφανίστηκε ένα πλήθος αγοραστών, όπως, Πανεπιστήμια, αρχαιολογικές υπηρεσίες, αρχαιολόγοι, αρχαιοκάπηλοι και συλλέκτες, κα.
Από το 1948, το έργο των ανασκαφών ανέλαβε ο Διευθυντής των Αρχαιολογικών Υπηρεσιών της Ιορδανίας, στην οποία ανήκε τότε η περιοχή του Κουμράν, σε συνεργασία με τον Διευθυντής της Γαλλικής Βιβλικής και Αρχαιολογικής Σχολής των Δομινικανών της Ιερουσαλήμ.
Παρά την επίσημη υλοποίηση των ανασκαφών, πολλά χειρόγραφα έβγαιναν παράνομα στην αγορά των αρχαιοκαπήλων.
Από τα χειρόγραφα που μελετήθηκαν, αποδείχθηκε ότι η πλειοψηφία τους γράφηκε κατά το διάστημα μεταξύ του 1ου π.Χ. και 1ου μ.Χ. αιώνα.
Σήμερα στην αποκρυπτογράφηση των Xειρογράφων της Νεκράς Θάλασσας συμβάλλει ουσιαστικά η τεχνητή νοημοσύνη, δημιουργώντας έντονες ελπίδες για την μελέτη των σημαντικότατων πληροφοριών που περιέχουν.
Σημειώνεται ότι ήδη κατέταξε τις 54 στήλες του Βιβλίου του Ησαΐα σε δύο ομάδες και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δύο διαφορετικοί συγγραφείς είχαν γράψει το κείμενο.
Τα χειρόγραφα αυτά διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες, βασιζόμενες στο περιεχόμενο τους, οι οποίες είναι :
- Τα βιβλικά κείμενα και υπομνήματα, και
- Τα εξω-βιβλικά κείμενα
Βιβλικά κείμενα και αποσπάσματα βιβλικών κειμένων είναι:
α. Το βιβλίο- πάπυρος του Ησαΐα,είναι από τα καλύτερα διατηρημένο χειρόγραφο και περιλαμβάνει την εβραϊκή εκδοχή του βιβλίου του προφήτη. Θεωρείται το σπουδαιότερο απ’ όλα τα χειρόγραφα της Νεκράς Θαλάσσης. Τοποθετείται από τους κριτικούς στον 1ο π.Χ. αιώνα και συγκρινόμενο με το σημερινό βιβλίο, που είναι κατά μία χιλιετηρίδα νεώτερο του, δεν έχει ουσιώδεις διαφορές. β. Αποσπάσματα από βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης.
β. Αποσπάσματα από βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης
Τα αποσπάσματα αντιπροσωπεύουν σχεδόν όλα τα βιβλία, όπως: Ανθολόγιο , Λόγοι Μωυσέως, Αποκάλυψη μυστηρίων, Η Νέα Ιερουσαλήμ. Εκτός των : Ιουδίθ, Εσθήρ, των Μακκαβαίων και του Βαρούχ.
γ. Υπομνήματα και αποσπάσματα υπομνημάτων
Αποσπάσματα υπομνημάτων σε βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης όπως στους Ψαλμούς, στον Ησαΐα, στον Ωσηέ, στο Μιχαία, στο Ναούμ, στο Σοφονία και στο Μαλαχία.
δ. Υπομνήματα στα βιβλικά κείμενα
Ένα μικρό σχετικά χειρόγραφο, αποτελεί το πλήρες υπόμνημα στο βιβλίο του Αββακούμ.
Εξωβιβλικά κείμενα
α. Κανονισμοί
1. Ο πάπυρος της κοινοτικής νομοθεσίας ή το Εγχειρίδιο της πειθαρχίας των Εσσαίων. Ένα σημαντικό χειρόγραφο, το οποίο πιστεύεται ότι συντάχθηκε μάλλον στις αρχές του 1ου π.Χ. αιώνα. Πρόκειται για κώδικα κανόνων συμπεριφοράς και λειτουργικών διατάξεων μιας κοινότητας, η οποία θεωρείται σήμερα ότι είναι μία εβραϊκή σέκτα.
2. Ο Κανόνας της Σύναξης που περιέχει σύνολο διατάξεων .
3. Ο πάπυρος του Πολέμου των Υιών του φωτός κατά των Υιών του σκότους, πολεμικού χαρακτήρα βιβλίο. Είναιένας από τους πρώτους που βρέθηκαν και παρουσιάζει μία τελεολογική περιγραφή του πολέμου των “Υιών του Φωτός” κατά των “Υιών του Σκότους”, με αρχηγό των Υιών του φωτός τον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Πιστεύεται ότι συντάχθηκε μάλλον στις αρχές του 2ου π.Χ. αιώνα.
4.Το Δαμασκηνό Κείμενο
5. Το Χειρόγραφο του Ναού. Ο πάπυρος του Ναού, περιέχει οδηγίες για ανέγερση ναού, οι οποίες “δόθηκαν” από τον Θεό στον Μωυσή , και τις οποίες ο Σολομών φέρεται να μην ακολούθησε.
β. Ύμνοι και προσευχές
- Ύμνοι και προσευχές : Ύμνοι ευχαριστίας και Λόγοι των φωτισμών. Το πρώτο θυμίζει το βιβλίο των Ψαλμών και το δεύτερο αποτελεί συλλογή λειτουργικών κειμένων.
- Ο Κανόνας ύμνων για το ολοκαύτωμα του Σαββάτου .
- Η συλλογή των ευλογιών. Περιέχει λόγους ευλογίας του “διδασκάλου της σοφίας”.
- Η Προσευχή του Ναβονίδου.
γ. Απόκρυφα – Αποκαλυπτικά
- Απόκρυφη διήγηση του βιβλίου της Γενέσεως μια παράφραση της Γένεσης,
- Αποσπάσματα ιουδαϊκών απόκρυφων βιβλίων όπως των Ιωβηλαίων, των Διαθηκών των Δώδεκα Πατριαρχών κ.ά..
- Έναν κατάλογο θησαυρών των εσσαϊκών ιερών, καθώς και τους τόπους όπου ήταν κρυμμένοι.
- Τμήμα της βιβλιοθήκης των Εσσαίων που αποτελούν το σύνολο σχεδόν των εβραϊκών γραφών.
- Ένας μεγάλος πάπυρος με απόκρυφους και άγνωστους ψαλμούς,
- Ένα αντίγραφο του Λευιτικού κ.ά., το οποίο χειρόγραφο του Λευιτικού έχει ορθότερες γραφές από το ως σήμερα γνωστό κείμενο χειρόγραφο των Ψαλμών, μήκους ενάμισι μέτρου, που μας αποκάλυψε για πρώτη φορά το εβραϊκό πρωτότυπο τριών ψαλμών.
- Μια ελληνική μετάφραση του 1ου μ.Χ. αιώνα των 12 ησσόνων προφητών και πολλά έγγραφα αραμαικά και ελληνικά.
- Ένα εβραϊκό χειρόγραφο του βιβλίου του “Εκκλησιαστή”
- Αποσπάσματα από τους Ψαλμούς, το Λευιτικό και την Γένεση.
Συνολικά, μέχρι σήμερα το 25% των χειρογράφων, είναι αντίγραφα της Παλαιάς Διαθήκης.
Από τα υπόλοιπα βρέθηκαν :
- Ψαλμοί (39 χειρόγραφα)
- Δευτερονόμιο(33)
- Γένεσις (24)
- Ησαίας (22)
- Έξοδος (18)
- Λευιτικόν(17)
- Αριθμοί (11)
- Βιβλία των 12 προφητών (10)
- Δανιήλ (8)
- Ιερεμίας (6)
- Ιεζεκιήλ (6)
- Ιώβ (6)
Τα χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας μιλούν για έναν δίκαιο δάσκαλο – μεσσία, για καθαρμό μέσω του νερού και για τη μάχη του Φωτός ενάντια του Σκότους.
Γίνεται αντιληπτό ότι η βιβλιοθήκη των Εσσαίων περιελάμβανε βιβλικά κείμενα, απόκρυφα της Παλαιάς Διαθήκης.
Τα χειρόγραφα αυτά παραδόθηκαν,χωρίς κανέναν επιστημονικό περιορισμό ως προς την έρευνα, το 1991 και βρίσκονται στο Μουσείο του Ισραήλ στη Δυτική Ιερουσαλήμ και στο Μουσείο Ροκφέλερ στην Ανατολική, όπου επιστήμονες από όλο τον κόσμο τα μελέτουν.
Τα χειρόγραφα της Νεκράς Θαλάσσης παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον διότι μας μεταφέρουν σε μια ιστορική εποχή, σε ένα πνευματικό κλίμα, μέσα από το οποίο εμφανίστηκε ο Χριστιανισμός.
ΠΗΓΕΣ
- Μάριος Βερέττας, “Τα Χειρόγραφα της Νεκρής Θάλασσας”, 8η Έκδοση, Εκδ. ΒΕΡΕΤΤΑ 2013
- Γ. Γρατσέας, Σάββας Αγουρίδης, “Τα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας”, Άρτος Ζωής, Αθήνα 2003.
- Σάββας Αγουρίδης, «Τα χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας και ο Χριστιανισμός», 1999, στον ιστότοπο της Μητρόπολης Μυτιλήνης (pdf).
- Amusin, Joseph D. (1990) ΤΑ ΠΑΝΑΡΧΑΙΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΤΗΣ ΝΕΚΡΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Εκδότης : Καστανιώτη
- J. H. Charlesworth (ed.), The Dead Sea Scrolls: Hebrew, Aramaic, and Greek Texts with English Translations, Volumes 1–4B, Tubingen/Louisville, 1994–1999.
- G. Vermes, The Complete Dead Sea Scrolls in English, London, 1997.
- M. Wise, M. Abegg, E. Cook, The Dead Sea Scrolls: A New Translation, New York, 1996.
- http://www.deadseascrolls.org.il/
