Τα τελευταία χρόνια βιώνουμε μια έξαρση ακραίων περιβαλλοντικών καταστροφών τις οποίες, σε μεγάλο βαθμό, η Επιστήμη και η Τεχνολογία δεν μπορούν να προβλέψουν και πολύ περισσότερο να αντιμετωπίσουν.
Γίνεται αντιληπτό ότι η ανθρώπινη κοινότητα είναι απροετοίμαστη στο σύνολό της. Κρατικοί μηχανισμοί, επιστημονικοί φορείς και πολίτες αδυνατούν να αντιληφθούν και να αποδεχτούν το μέγεθος των επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής.
Ακόμη και μέχρι σήμερα η πλειοψηφία των θεωρητικών της πολιτικής και της κοινωνίας δεν συνηθίζουν να βασίζουν τις πολιτικές αρχές τους στις Περιβαλλοντικές Επιστήμες ή σε κάποια Φιλοσοφία της Φύσης.
Αυτή η στάση έχει μεγαλώσει στη σύγχρονη σκέψη, το σχίσμα ανάμεσα στον Πολιτισμό και τη Φύση, ανάμεσα στην ανθρώπινη ιστορία και την φυσική ιστορία, καθώς και ανάμεσα στο ανθρώπινο και το μη ανθρώπινο.
Αυτό με τη σειρά του, έχει ενισχύσει την άποψη ότι οι άνθρωποι είναι κατά κάποιο τρόπο “υπεράνω” της Φύσης, ότι είναι τεχνικά ικανοί και ηθικά υποχρεωμένοι να προσαρμόσουν τη Φύση στους δικούς τους σκοπούς.
Παράλληλα παρατηρούμε ότι ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλοι Διεθνείς Οργανισμοί σχεδιάζουν μεγαλόπνοες αειφορικές δράσεις η πραγματοποίηση αυτών δεν έχει προσφέρει τα επιδιωκόμενα αισιόδοξα αποτελέσματα.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι εκτελεστές των δράσεων αυτών, για ποικίλους λόγους, είτε δεν θέτουν ως προτεραιότητα την προώθηση υλοποίησης τους είτε στερούμενοι ουσιαστικής γνώσης για την επερχόμενη περιβαλλοντική κρίση, ολοκληρώνουν τις δράσεις αυτές με μη ουσιώδη περιβαλλοντικά οφέλη.
Ταυτόχρονα οι περισσότεροι τελικοί αποδέκτες, οι πολίτες, έχοντας ελάχιστα στοιχεία περιβαλλοντικής κουλτούρας δεν συμμετέχουν ενεργά και συνειδητοποιημένα στην επιτυχή πραγματοποίηση αυτών των πρωτοβουλιών.
Σήμερα στο κοινωνικό πλαίσιο αυτής της οικολογικής ” Αδιαφορίας ” και της επιστημονικής “Άγνοιας”, βιώνουμε φυσικές καταστροφές τεράστιας έντασης και έκτασης με μεγάλες απώλειες του ζωικού κεφαλαίου του πλανήτη μας και ανυπολόγιστες οικονομικές επιπτώσεις.
Παρά το γεγονός ότι τα τελευταία πενήντα χρόνια πολλοί περιβαλλοντικοί φιλόσοφοι και επιστήμονες έχουν αμφισβητήσει σε πολλά μέτωπα την επικρατούσα αντίληψη περί της περιβαλλοντικής διαχείρισης, οι θεωρητικοί της κοινωνίας και της πολιτικής έχουν αργήσει να διατυπώσουν προβληματισμούς για την ανθρώπινη κυριαρχία πάνω στη φύση και για την αναζήτηση τρόπων υπέρβασης του κυρίαρχου δυισμού “Πολιτισμός – Φύση”, όπως αυτός έχει διαμορφωθεί στην ανθρώπινη σκέψη.
Ο εμπνευστής της Κοινωνικής Οικολογίας Murray Bookchin, το 1987 στο μεγάλο του έργο, “The Ecology of Freedom”, έχει αναπτύξει μια Φιλοσοφία της Φύσης όπου αναφέρει ότι πρέπει να αφήσουμε τη Φύση “να μας αποκαλυφθεί ηθικά με τους δικούς της όρους“.
Τονίζει ότι τότε θα δούμε ότι η Φύση: “… επιδεικνύει έναν αυτοεξελισσόμενο σχεδιασμό. Η Aλληλοβοήθεια, η Eλευθερία και η Yποκειμενικότητα δεν είναι αυστηρά ανθρώπινες Αξίες. Εμφανίζονται και σε ευρύτερες κοσμικές και οργανικές διαδικασίες, οι οποίες δεν απαιτούν ούτε Αριστοτελικό θεό για να τις παρακινεί, ούτε Εγελιανό πνεύμα, για να τις ζωογονεί….”.
Φιλοσοφικές απόψεις ειπωμένες 36 χρόνια πριν. Απόψεις ίσως δυσνόητες σήμερα από πολλούς ή ακόμα και άχρηστες από μερικούς.
Εν τούτοις η σοβαρή προσέγγιση κατανόησης των αιτιών της Κλιματικής Αλλαγής και κυρίως ο σχεδιασμός αντιμετώπισης της, απαιτούν ένα νέο Αξιακό Πλαίσιο εξέλιξης των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων που θα βασίζεται σε ένα σύνολο σχετικών φιλοσοφικών απόψεων.
Η συνεχής επιδείνωση των περιβαλλοντικών προβλημάτων καθιστά την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό των σχέσεων του ανθρώπου με τη Φύση επιτακτική.
Απαιτείται μια νέα επικαιροποιημένη Περιβαλλοντική Ηθική.
Η Περιβαλλοντική Ηθική (Environmental Ethics), τμήμα της Εφαρμοσμένης Ηθικής στρέφει το οπτικό της πεδίο πέρα από τον ανθρώπινο παράγοντα και στο έμβιο ή αβιοτικό περιβάλλον της Φύσης, θέτοντας ζητήματα όπως η εγγενής αξία έμβιων όντων, τοπίων, φυσικών οικοσυστημάτων κ.α.
Οι φιλόσοφοι που ασχολούνται με την Περιβαλλοντική Ηθική διατυπώνουν θεωρίες με γνώμονα την καλλιέργεια Αξιών και Αρχών που μπορούν να εφαρμοστούν στην πράξη προκειμένου να ευημερεί ο άνθρωπος και οι άλλες μορφές ζωής σε ένα περιβάλλον που βρίσκεται σε Οικολογική Ισορροπία.
Στοιχεία αυτής της Περιβαλλοντικής Ηθικής , κατά τον Α. Leopold, μια από τις πιο σημαίνουσες προσωπικότητες της Περιβαλλοντικής Ηθικής, είναι:
Είναι αντιληπτή η δυσκολία άμεσης αλλαγής του περιεχομένου των ιδεολογιών και της εφαρμογής ριζοσπαστικών πολιτικών οι οποίες θα αμβλύνουν την κυριαρχία του πρώτου μέρους στο δυισμό “Άνθρωπος-Φύση”.
Το ακολουθούμενο μοντέλο της ανθρώπινης ανάπτυξης, τα διεθνή οικονομικά συμφέροντα και οι επιβαλλόμενες καταναλωτικές – κοινωνικές συνήθειες διαμορφώνουν ένα πλέγμα άρνησης και αναβολής λήψης ουσιαστικών αποφάσεων.
Σε αυτό συνεπικουρούν τόσο κείμενα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας και της Χριστιανικής Διανόησης όσο και απόψεις σύγχρονων φιλοσόφων .
Ο Αριστοτέλης (Πολιτ. Α,1256b ΄) τονίζει πως όλο το περιβάλλον πλάστηκε προς όφελος του ανθρώπου, άρα και προς εκμετάλλευση: «ὥστε ὁμοίως δῆλον ὅτι καὶ γενομένοις οἰητέον τά τε φυτὰ τῶν ζῴων ἕνεκεν εἶναι καὶ τὰ ἄλλα ζῷα τῶν ἀνθρώπων χάριν….εἰ οὖν ἡ φύσις μηθὲν μήτε ἀτελὲς ποιεῖ μήτε μάτην, ἀναγκαῖον τῶν ἀνθρώπων ἕνεκεν αὐτὰ πάντα πεποιηκέναι τὴν φύσιν.».
Η Γένεση καταγράφει πως ο Θεός παραχώρησε τη γη στους ανθρώπους και το δικαίωμα απεριόριστης εκμετάλλευσής της.
Ο Immanuel Kant θεωρεί πως έχουμε ηθική υποχρέωση μόνο σε όσα όντα είναι ορθολογικά, δηλαδή έχουν την ικανότητα για επαγωγική και αφηρημένη σκέψη και συμβολική γλώσσα και σε όσα μπορούν να μας περιορίσουν με τη βούλησή τους, δηλαδή μόνο στους ανθρώπους. Τα ζώα, στερούμενα αυτοσυνείδησης, αποτελούν μέσα για την πραγματοποίηση των ανθρώπινων σκοπών και κάθε υποχρέωση προς αυτά συνιστά έμμεσο καθήκον προς τον άνθρωπο λόγω των αναλογιών ανάμεσα στην ανθρώπινη και ζωική φύση.
Η παγκόσμια κοινότητα αποφεύγει να ασχοληθεί καθαρά και ουσιαστικά με τον πυρήνα των αιτίων της Κλιματικής Αλλαγής και της εμφανισθείσας Κλιματικής Κρίσης.
Αδυνατεί να κατανοήσει ότι η λύση του Προβλήματος απαιτεί, άμεσα, αλλαγή κουλτούρας.
Αλλαγή περιβαλλοντικών αναγκών.
Αλλαγή Αξιακού πλαισίου εξέλιξης της ανθρώπινης κοινότητας.
Και φτάσαμε σήμερα, στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, να είμαστε αδύναμοι θεατές σε φυσικές καταστροφές που εξαφανίζουν ζωές εμβίων όντων, κάθε στοιχείο του ανθρώπινου πολιτισμού και φυσικού κάλλους δασικά οικοσυστήματα.
Η επί πολλές δεκαετίες κυριαρχία του ανθρώπου επί της Φύσης και η μη ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων οδήγησαν στην διάλυση της Οικολογικής Ισορροπίας.
Η ανυπαρξία οποιασδήποτε Περιβαλλοντικής Ηθικής τόσο στα κέντρα λήψης των αποφάσεων όσο και στην παιδεία των πολιτών, δεν επέτρεψε την κατανόηση της σοβαρότητας της κατάστασης…
Η διάθεση μεγάλων οικονομικών κονδυλίων για την αντιμετώπιση των τραγικών συνεπειών στις οικογενειακές και επαγγελματικές υποδομές, από μόνη της, δεν είναι η Λύση του Παγκόσμιου αυτού Προβλήματος.
Απαιτείται παράλληλα, η αλλαγή κουλτούρας σε όλες τις εκφάνσεις των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων.
Άμεσα πρέπει να αντιληφθούμε όλοι, ότι :
Μια νέα Ηθική επιβάλλεται να διαμορφώσει την νέα ανθρώπινη κουλτούρα.
Η Περιβαλλοντική Ηθική που τοποθετεί τον Άνθρωπο ισότιμα δίπλα στα μη ανθρώπινα στοιχεία της Φύσης.
ΠΗΓΕΣ
